Öncelikle Obsesif Kompulsif Bozukluğu açıklayalım. Çocuklarda Obsesif Kompulsif Bozukluk iki temel sorundan oluşur.
Birincisi obsesyonlar yani takıntılar, ikincisi de kompulsiyonlar yani takıntıların sonucunda yaptığı davranışlardır. Genelde çocuklarda Obsesif Kompulsif Bozukluk onların veya ailelerinin hassas oldukları konu üzerinden ortaya çıkar. Aile dini konularda çok hassassa dinle ilgili takıntılar ortaya çıkabilir. Örneğin; çocuğun takıntısı dinine uygun olmayan bir davranış yapmaktır. Bunun sonucunda yapmak istemediği halde kafasının içinde dine hakaret eden cümleler kurmaya başlar. Kendisi durdurmak istediği halde kafasının içinde tekrarlayan hakaretler durdurulamaz hale gelir. Bunların sonucunda takıntılı düşünceyi oluşturur.
Başka bir örnek verecek olursak; çocuk yeni doğmuş kardeşi konusunda çok hassastır. Kardeşini çok seviyordur. Ona karşı herhangi bir olumsuz davranışta bulunmak istemiyordur. Fakat takıntısı kardeşine zarar vermek olarak ortaya çıkabilir. Mesela “Kesin kardeşime zarar vereceğim. Onun canını acıtacağım ya da onu düşüreceğim” korkusuyla kompulsiyon ortaya çıkar. Bu da, kardeşine yaklaşmamak veya kardeşinin çevresinden geçmemek veya kafasından değişik cümleleri tekrarlayarak ortaya çıkabilir.
Yani takıntılar hassas olduğu konularda çocuğu oldukça üzebilecek düşüncelerdir. Kompulsiyonlar da bunların sonucunda ortaya çıkabilecek rutinler rahatsız veren davranışlar, oldukça üzücü tekrarlayan birbirinin arkasından gelen eylemler olabilir.
Ailede temizlikle ilgili kaygılar olabilir. Özellikle pandemi döneminde artan temizlik kaygısı çocuklarda kompulsiyonlara sebebiyet verebilir. Çocuğun kaygılı takıntısı ellerinde mikrop olması yönündedir. Bunun sonucunda ellerini yıpranana kadar yıkar. Çocuk bunu yapmazsa kafasında bir rahatsızlık oluşur ve OKB ona sürekli olarak bu davranışı yapmasını söyler.
Aileler bazen bana anksiyete ile obsesyon arasındaki farkı sorar. Hatta bazen durumun ve farkın önemli olmadığını ikisinin de aynı şey olduğunu söylerler. Fakat bu doğru değildir. İkisi birbirinden farklıdır. Gelin yakından tanıyalım.
Eğer anksiyeteniz varsa OKB'nizin olma olasılığı artar. Çünkü OKB ile Anksiyete aynı genetik kökene sahiptir. Fakat Anksiyete ve OKB'nin tedavi yöntemleri tamamen farklıdır. Bu yüzden hangisine sahip olduğunuzu bilmek önemlidir. Çocuklarda anksiyete cümlelerini size tanıtayım.
“Ya beni okuldan almaya gelmezsen”
“Ya gece yarısı adamın bir gelip beni öldürmeye çalışırsa.”
“Ya insanlarla konuşmam gerekirse.”
“Ya o yiyecek boğazıma takılırsa ve ben ölürsem.”
yani anksiyete cümleleri “ya olursam” diye başlayabilir
OKB cümleleri de benzer bir şekilde başlar. Fakat aynı değildir. OKB'yi anksiyetenin kuzeni olarak düşünebilirsiniz.
Fakat OKB, biraz daha şüpheye dayalıdır ve anksiyeteden fazlasıdır. Şüpheler çocuğun düşüncelerini yönetmeye başlar ve böylece çocuk daha da endişeli olur.
OKB takıntılı bir düşünce ile başlar:
“Ya kötü bir insansam ve insanlara kötü bir şey yapacaksam?”
Ve bu düşünce çocuğun beyninde takılı kalır, kurtulamaz. OKB biraz daha utanç vericidir çünkü düşünce çocuğa ayıp ve kötü gelir. Bu yüzden de çocuklar çevrelerine söyleyemezler. Bu yüzden bu bozukluk yıllarca gizli kalabilir.
OKB çocuğa bir şey yaptırır. Buna da kompulsiyon denir. Anksiyeteden en önemli farkı budur. Ayrıca bir ritüel veya bir alışkanlık yaptırır. Yani OKB “Şunu yaparsan takıntın gidecek, düşüncen yok olacak” der, fakat bu doğru değildir.
Anksiyete sadece bir endişedir. Fakat Obsesif Kompulsif Bozukluk peşinden bir kompulsiyonu getirir. Mesela, “O pembe tişörtü giyersem kesin başıma bir şey gelecek. Yani asla o pembe tişörtü giymeyeceğim.” Bir OKB'dir.
Tabii ki OKB her zaman bu kadar basit olmaz. OKB'yi el yıkamak, organize olmak gibi basit aktiviteler zannedebiliriz fakat öyle değildir. OKB çocuk için çok üzücü ve çok yorucudur. Çünkü kafasının içinde bitmeyen takıntılı bir düşünce vardır ve rahatlamak için sürekli belli şeyleri yapmalı veya bazılarını yapmamalıdır.
Bazen çocuk bu kompulsiyonları sadece görünen aktiviteler olarak yapamaz. Mesela kötü biri olduğundan şüpheleniyordur. “Ben kötü biriyim çünkü 4 yaşımdayken şunu yaptım, 5 yaşımda annemi üzdüm, 6 yaşımda babam benim yüzümden düştü.” gibi anıları kafasından kontrol etmektedir. Bu yetişkinlerde “Evden çıkarken kapıları kilitledim mi?” diye kontrol etmek gibi düşünülebilir. Bu davranışları her seferinde sırayla aklından geçirir. Kendini rahatlatmak için bu kontrolleri yapar bunu fakat uzun vadede OKB'yi beslemektedir.
Yani çocuk eğer bir davranışı diğerini sıfırlamak için yapıyorsa bu OKB ile ilgili olabilir. Kendisinin kötü biri olmadığını ispatlamak için bu anıları kontrol ediyor veya anne babasına soruyor olabilir. Anksiyeteden muzdarip çocuklar endişelerini yatıştırmak için bir eylem yapmazlar, kendilerini yatıştırmak için belirli bir ritüelleri yoktur. Sadece endişelerinden kurtulmak için başka bir şey düşünmeye çalışırlar. Fakat OKB'li çocuklarda düşüncenin peşinden bir davranış gelir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk ve Anksiyetenin tedavisi farklıdır. Çocuklarınızda bu davranışları görüyorsanız lütfen bir uzmandan destek alın. OKB ve Anksiyete tedavi edilmezse ilerde daha ciddi sorunlar getirebilir. Ne yazık ki çocuklar tek başına bu sorunları yenemezler.
Elif Suna Özbay
Uzman Klinik Psikolog
Bebekler ve küçük çocuklara psikolojik ilk yardım için ilk önce ses tonunuzu kontrol ederek başlayabilirsiniz. Mümkün olduğunca yumuşak ve sakin bir ses tonuyla konuşmaya gayret edin. Hatta mümkünse alandaki en sessiz yerde sakince konuşmayı deneyebilirsiniz. Gürültü, uyaran, etraftan gelecek ani ve
